Uit het archief
Klik op de illustraties om ze in groter formaat te zien.
Onbekende datering van toneelvoorstelling Michael Strogoff
Ons lid, de Michael Strogoff verzamelaar Teunis Ruijs uit Elburg, stelde mij naar aanleiding van onderstaande kaart de vraag in welk jaar deze uitvoering van Michael Strogoff heeft plaatsgehad. Hoewel we er nog niet uit zijn, wil ik de gegevens graag op deze plaats presenteren in de hoop dat er een reactie komt die nuttig is voor het verdere onderzoek.
Het gaat hier kennelijk om een vrijkaart voor twee personen, die voor het bijwonen van de voorstelling Michaël Strogoff de koerier van den Czaar per persoon alleen 30 cent “stedelijke belasting, auteursrechten en administratiekosten” hoefden te betalen. De uitvoering vond plaats in Concertgebouw De Vereeniging. Dit moet in Nijmegen geweest zijn, dat kan niet anders want het bestaat tot op de dag van vandaag. Helaas is het optredend gezelschap niet vermeld. Bovendien is alleen een datum vermeld en geen jaar: zondag 21 mei.
Onze naspeuringen tot op heden hebben enkele interessante gegevens opgeleverd, maar we hebben het probleem niet kunnen oplossen.
Allereerst blijkt bij het zoeken op internet dat er sinds 1984 een vereniging bestaat met de welluidende naam “Vrienden van het Concertgebouw De Vereeniging”. Hier kan men op de website lezen dat dit concertgebouw niet bestond vóór 1915, want daarvóór was er sprake van een (gammele oude) Sociëteit met die naam.
Wie het monumentale gebouw van De Vereeniging aan het Keizer Karelplein goed bekijkt, kan zich niet voorstellen dat De Vereeniging in minder dan één jaar tijd is gebouwd. Er was destijds haast geboden: rond 1900 weigerde Willem Mengelberg nog langer met zijn Concertgebouworkest Nijmegen aan te doen in de gammele oude Sociëteit De Vereeniging. Men stelde toen terecht: ‘... dat deze lokaliteiten in geen enkel opzicht meer voldoen aan de eischen van een beschaafd publiek in den tegenwoordigen tijd’.
Op deze plek begon men begin 1914 na de afbraak van het oude met de bouw van het nieuwe gebouw, dat in februari 1915 feestelijk werd geopend: het meesterwerk van architect Oscar Leeuw. Het zou nog 2 jaar duren voordat de Kleine Zaal was voltooid. Hier leefden Oscar, zijn broer Henri (schilder en beeldhouwer) en Huib Luns (kunstschilder) zich uit in hun Gesamtkunstwerk, een kunstvorm die typerend was voor hun tijd.
Ook wijst de specifieke vermelding van auteursrechten zeker op de periode vanaf 1912, toen de Auteurswet in ons land van kracht werd.
De combinatie van dag van de week en datum kan uiteraard eenvoudig gecheckt worden met een eeuwigdurende kalender. Gezien de oude spelling waarin het biljet is gesteld, blijven dan de hieronder vermelde mogelijkheden over. Hierbij is aangenomen dat de nieuwe spelling, hoewel officieel ingevoerd in 1934, nog tot in de oorlog is gebruikt.
Zondag 21 mei: 1916, 1922, 1933, 1939, 1944
Het concertgebouw De Vereeniging beschikt niet over een eigen archief. Contact met het Nijmeegs Gemeentearchief, waarin de toenmalige archieven van culturele verenigingen deels zijn opgegaan, leidde in eerste instantie niet tot resultaat, omdat de naam van het opvoerend gezelschap niet bekend is. Wel werden wij hartelijk uitgenodigd zelf eens verder te komen zoeken in de archieven. Teunis Ruijs zal dit doen en wij houden u hier graag op de hoogte houden van het resultaat.
Jan Ludeker vermeldt in zijn boeiend artikel Jules Verne ten tonele gevoerd in ons boek ter gelegenheid van de honderdste sterfdag van Jules Verne (In de ban van Jules Verne, verschenen bij uitgeverij Aspekt) dat Strogoff erg populair was vanaf 1877. Voor de periode waarin wij in deze context geinteresseerd zijn, vermeldt Ludeker de Belgisch/Hollandsche voorstelling in Carré o.l.v. Marius Spree in 1914; de opvoering van de operettevereniging ‘Oefening zij ons doel’ in 1920; de voorstelling van het dilettantengezelschap ‘Het Masker’ in 1938. Dit is, zoals Ludeker al aangeeft, geen uitputtend overzicht van alle uitvoeringen/opvoeringen. Uitgaande van een première in de grote steden, 1–2 jaar later gevolgd door opvoeringen in het land van de genoemde gezelschappen, zouden 1916, 1922 en 1939 voor Nijmegen mogelijk zijn. Maar uiteraard gaat er niets boven zoeken in de Nijmeegse archieven.
Zelf heb ik de indruk, kijkend naar de manier waarop de gegevens op de kaart vermeld staan, dat deze dateert van de tijd waarin de theatervoorstelling nog niet grotendeels was verdrongen door de geluidsfilm, van vóór 1930 dus. Ik kan het mishebben. Graag hoor ik ook wat andere meningen.
Probleem opgelost – 30 juli 2007
Mijn oproep aan onze leden om te helpen met het dateren van dit toneelstuk heeft succes gehad! Paul van den Boogaard ontdekte dat de historische jaargangen van het dagblad De Gelderlander digitaal kunnen worden geraadpleegd. Op deze manier vond hij bij het zoeken naar ‘Strogoff’ een duidelijke treffer in 1933. Hartelijk dank, Paul!
Mijn verdere zoektocht binnen De Gelderlander leverden toen de volgende advertentie op, die geplaatst is geweest op 17 en 19 mei 1933:
